Christian Schmid
Mundart-Experte
Werum sich d Mundart dörf verändere
Der Mundart-Guru Christian Schmid het am Frytig im Nachtkaffi vo der «Volksschtimm» erklärt, as es wichtig isch, as sich der Dialäkt veränderet und wyterentwicklet. «D Sprooch muess d Wäut mit irne nöiye Sache chönne beschrybe», het der Bärner gsäit. Süscht wär sy jo für nüt.
Er isch mit Häärz und Seel derbyy, wenns um d Mundart goht. Das het der Christian Schmid am Frytig im Nachtkaffi vo der «Volksschtimm» wiider bewiise. Er het bim Schwätze wild geschtikuliert und isch am Schluss, won er d Froogen us em Publikum beantwordet het, sogar ufgschtande und uf der Bühni ummegloffe. Die Ooberi Fabrik z Sissech isch übrigens bumsvoll gsii.
Der Schmid beschäftigt sich scho syt über 40 Johr mit der gschwätzte Sprooch. Landeswyt bekannt woorden isch er nid z letscht, wil er im Radio SRF 1 d Sänderäihe Schnabelwäid – oder «Schnabuweid», wien är ihre säit – gründet het. Bis zu syner Bangsionierig isch der glyy 70-Jöhrig dört Redakter gsii.
Es git se, solang mir se wäi
«Bruuchts d Mundart überhaupt?», het der Moderator Heiner Oberer – wie der Schmid isch der Schurnalischt Oberer au en aagfrässene Schwyzerdütsch-Spezialischt – am Frytig gfrogt. «Zum Exischtiere bruuchts se niid», het der Schmid gantwordet. Dorum würdi d Mundart au nume no soo lang bestoh, wie mir das wäi. As me hützudags anderscht schwätzt, as mes no zu syner Chindhäit gmacht het, syg aber nid schlimm – im Geegedäil: «Mit der Mundart muess me die hütigi Wäut chöne beschrybe u drinne chönne läbe.» Der Fortschritt vo der Wält verlangi au e Fortschritt vo de Dialäkt. Süscht chönn me jo gar nid über der Laptop oder d Hybridmotoore schwätze.
Aber mänggisch sygs glyych schaad, as me gwüssi Usdrück nümme bruucht. Das häig aber mit em Verhalte z due. Früener syg me nämlig blybe stoh, wenn me sich uf der Strooss droffe het, und häig denn e so Usdrück bruucht wie «bhüet ech Gott». Das säit me hüt nümm. Me säit au nümme «se», wenn men em anderen öbbis in d Finger druckt. «I weiss nid, werum», het der Schmid scho fascht ä chli druurig gsäit.
Und as sich d Dialäkt vermische, häig do dermit z due, as es d Sproochgränze so guet wie nümme git. Früehner syge d Sproochgränze nämmlig konfessionelli Gränze gsi. Do het der Innerschwyzer Katholik halt ebe numme s Nöötigschte mit em reformierten Oberaargauer gschnurt. Und über die Gränzen us z hüroote, das isch scho gar nid i Froog choo.
Der Bindemäiher gits nümm
Am mäischte häig sich der Wortschatz veränderet. Das häig aber dermit z due, as es gwüssi Sache hüt gar nüm git, zum Byspiil der Bindemäiher oder d Buppen uf de Fälder. «D Wörter gönge mit de Sache verlore.» Derfür chömme nöi Usdrück us em Änglischen oder em Dütsche derzue.
Är sälber häig gar nüt gege s Dütsche: «I würdi verduurschte ohni schriftdütschy Literatur», het der gleerti Laborant Schmid gsäit, wo sälber mehreri Büecher uf Bärndütsch uusegeh het. Und s Schriftdütsche syg schliesslich au äini vo zwöi Sproochformen i der Schwyz. «Me dörf nid die einti gäge die angeri usspile.» Der Underschiid syg aber, as me s Mundart als Muettersprooch erwirbt, s Schriftdütsche leert me. Me dörfi aber nid vergässe, as sich die Sprooche sehr nööch sy.
Em Bärndütsch dröi bliibe
Der Schmid, wo hüt in Schaffhuuse wohnt, schwätzt e suubers Bärndütsch. Es Landbärndütsch, we mes gnau wet neh. Und das, obwohl er as Sohn vo me Gränzwächter i der Ajoie ufgwachsen und spööter z Basel in
d Schuel gangen isch. Dört het er sy Dialäkt chly aabasst, me hed jo nid wellen us der Räihe danze. «I ka hyt au Baaseldytsch reede», het er dorum gwitzlet.
Nid nume bi deere Szene het s Publikum am Frytig lut uusegröölt. Und au a de aagregde Diskussione nach em Talk het me gmerkt, as d Lüt der Blausch gha häi.
